Ως κακούργημα χαρακτηρίζεται το έγκλημα εκείνο που τιμωρείται από το νόμο με ποινή κάθειρξης τουλάχιστον πέντε ετών. Στα κακουργήματα η φυλάκιση ονομάζεται κάθειρξη. Τα κακουργήματα δικάζονται από το Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο ή από το Τριμελές Εφετείο. Το Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο αποτελείται από έναν (ή μία) Πρόεδρο Πρωτοδικών ως πρόεδρο, δύο Πρωτοδίκες και τέσσερις ενόρκους ως μέλη. Κατ έφεση (σε δεύτερο βαθμό) τα κακουργήματα που υπάγονται στο ΜΟΔ δικάζονται από το Μικτό Ορκωτό Εφετείο, που αποτελείται από έναν Πρόεδρο Εφετών, δύο Εφέτες και τέσσερις ενόρκους. Τα κακουργήματα που υπάγονται στο Τριμελές Εφετείο δικάζονται κατ έφεση από το Πενταμελές Εφετείο, αποτελούμενο από έναν (ή μία) Πρόεδρο Εφετών ως πρόεδρο και τέσσερις Εφέτες ως μέλη. Ως πλημμέλημα χαρακτηρίζεται το έγκλημα εκείνο που τιμωρείται από το νόμο με φυλάκιση έως πέντε ετών. Τα πλημμελήματα εκδικάζονται ενώπιον του Πλημμελειοδικείου. Τα πλημμελήματα που τιμωρούνται από το νόμο με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών δικάζονται από το Μονομελές Πλημμελειοδικείο, που αποτελείται από έναν (ή μία) Πρόεδρο Πρωτοδικών ή από έναν Πρωτοδίκη. Τα υπόλοιπα πλημμελήματα δικάζονται από το Τριμελές Πλημμελειοδικείο, που αποτελείται από έναν (ή μία) Πρόεδρο Πρωτοδικών και δύο Πρωτοδίκες. Η διάκριση αυτή δεν είναι απόλυτη, καθώς ο νομοθέτης έχει εισαγάγει μια σειρά εξαιρέσεων και βαρύτερα πλημμελήματα τα έχει υπαγάγει για λόγους ταχύτητας της διαδικασίας στην αρμοδιότητα του μονομελούς, ενώ ελαφρύτερα λόγω σπουδαιότητας στην αρμοδιότητα του τριμελούς. Κατ’ έφεση (σε δεύτερο βαθμό) εκδικάζονται τα μεν του Μονομελούς Πλημμελειοδικείου ενώπιον του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου, τα δε του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου ενώπιον του (Τριμελούς) Εφετείου, αποτελούμενου από έναν (ή μία) Πρόεδρο Εφετών και δύο Εφέτες. Τα κακουργήματα παραγράφονται μετά από 20 έτη, αν γι αυτά προβλέπεται η ισόβια κάθειρξη και 15 έτη σε κάθε άλλη περίπτωση, όπου δηλ. προβλέπεται πρόσκαιρη κάθειρξη (5-20 έτη).Τα πλημμελήματα παραγράφονται μετά από 5 έτη. Η παραγραφή ξεκινά από την τέλεση του αδικήματος, αλλά αναστέλλεται (δηλ. παρατείνεται) για όσο χρόνο διαρκεί η κύρια διαδικασία και έως ότου γίνει αμετάκλητη η καταδίκη, ως εξής : 5 έτη για τα κακουργήματα, 3 έτη για τα πλημμελήματα. Κακουργήματα περιλαμβάνουν τόσο βίαια όσο και μη βίαια εγκλήματα, όπως η μεγάλη κλοπή, υπεξαίρεση μεγάλων χρηματικών ποσών, πρώτη επίθεση βαθμού, ή επίθεση που προκαλεί σοβαρή σωματική βλάβη, ανθρωποκτονία, βιασμό, εκβίαση, απάτη μεγάλης κλίμακας, απαγωγή, και σοβαρά εγκλήματα ναρκωτικών. Ανάλογα με τις περιστάσεις της υπόθεσης, ορισμένα εγκλήματα μπορεί να θεωρηθούν κακουργήματα ή πλημμελήματα. Αν μια επίθεση προκαλεί σοβαρή σωματική βλάβη, για παράδειγμα, συχνά θεωρείται ως κακούργημα. Απλή επίθεση που δεν προκαλεί καμία μόνιμη βλάβη, ωστόσο, είναι πλημμέλημα. Παρομοίως, ενώ τα ναρκωτικά συνήθως είναι κακουργήματα, η κατοχή μικρής ποσότητας μαριχουάνας είναι πλημμέλημα σε πολλά κράτη. Τα λιγότερο σοβαρά αδικήματα, όπως τροχαίες παραβάσεις, συχνά διώκονται ως πλημμελήματα, ακόμη και αν μπορεί να είναι κακουργήματα σε ορισμένες περιπτώσεις. Μια παραβίαση της κυκλοφορίας είναι συνήθως μια παράβαση, αν δεν υπήρχε σύγκρουση, κανείς δεν τραυματίστηκε, και δεν υπήρξε περιουσιακή ζημία. Η παράβαση γίνεται πλημμέλημα ή κακούργημα αν κάποιος είναι τραυματίας, ή υπήρξε η καταστροφή της ιδιοκτησίας. Όταν παραγραφεί ένα αδίκημα, είναι προφανές ότι δεν μπορεί να επιβληθεί πλέον ποινή και ο κατηγορούμενος απαλλάσσεται, όπως επίσης και όταν κανείς έχει καταδικαστεί ερήμην, αλλά δεν συλληφθεί εντός κάποιων χρονικών ορίων, δεν μπορεί πλέον να εκτίσει την ποινή, διότι αυτή έχει παραγραφεί ! Το πότε παραγράφεται ένα έγκλημα, το ορίζει ο Ποινικός Κώδικας ως εξής : 1. Τα κακουργήματα : μετά από 20 έτη, αν γι’ αυτά προβλέπεται η ισόβια κάθειρξη και 15 έτη σε κάθε άλλη περίπτωση, όπου δηλ. προβλέπεται πρόσκαιρη κάθειρξη (5-20 έτη). 2. Τα πλημμελήματα: μετά από 5 έτη. 3. Τα πταίσματα: μετά από 1 έτος. Η παραγραφή ξεκινά από την τέλεση του αδικήματος, αλλά αναστέλλεται (δηλ. παρατείνεται) για όσο χρόνο διαρκεί η κύρια διαδικασία και έως ότου γίνει αμετάκλητη η καταδίκη, ως εξής : 5 έτη για τα κακουργήματα, 3 έτη για τα πλημμελήματα και 1 χρόνο για τα πταίσματα. Η έναρξη της διαδικασίας ισοδυναμεί με την αποστολή (επίδοση) στον κατηγορούμενο κλήσης ή κλητηρίου θεσπίσματος να εμφανιστεί σε Δίκη, οπότε αν λάβει χώρα αυτή η επίδοση η παραγραφή παρατείνεται κατά τα ανωτέρω και ανέρχεται σε 25 (ή 20 αντίστοιχα) έτη για κακουργήματα, 8 χρόνια για πλημμελήματα και 2 χρόνια για πταίσματα. (σημ. την παραγραφή αναστέλλει μόνον η νόμιμη επίδοση της κλήσης, οπότε αν αυτή πάσχει από τυχόν ακυρότητα, θεωρείται ότι η αναστολή δεν έλαβε χώρα ποτέ) Έτσι, αν κάποιος έκανε ένα πλημμέλημα (π.χ εξύβριση) στις 10.5.2000 και λάβει κλήση για Δικαστήριο στις 20.5.2005, θα απαλλαγεί λόγω παραγραφής. Αν όμως λάβει την (έγκυρη ) κλήση εντός 5ετίας, τότε η πράξη παραγράφεται στις 11.5.2008 (5+3). Η νέα οκταετής παραγραφή ισχύει μέχρι να τελεσιδικήσει η απόφαση, που σημαίνει ότι μπορεί να συμπληρωθεί (με αναβολές κλπ) και στο Εφετείο ή ακόμα και στον Άρειο Πάγο, εφόσον γίνει δεκτή η αναίρεση. Οι ποινές τώρα παραγράφονται και αυτές ως εξής : -τα ισόβια μετά από 30 έτη -η κάθειρξη (5 έως 20) μετά από 20 έτη -η φυλάκιση και η χρηματική ποινή μετά από 10 έτη -κάθε άλλη μικρότερη ποινή (κράτηση, πρόστιμο) μετά από 2 έτη. Η παραγραφή ξεκινά από τότε που η ποινή γίνεται αμετάκλητη, που σημαίνει από τότε που εκδόθηκε αν δεν επιτρέπεται έφεση και σε δέκα μέρες από τότε που επιδόθηκε στον καταδικασθέντα η εφέσιμη ποινή, εφόσον δεν ασκήσει έφεση. Αυτό πρακτικά σημαίνει π.χ ότι αν κάποιος καταδικαστεί ερήμην για πλημμέλημα (π.χ ακάλυπτη επιταγή) σε φυλάκιση και χρηματική ποινή και (καταφέρει να) παραμείνει φυγόποινος για 10 έτη, δεν μπορεί πλέον να εκτίσει την ποινή του, λόγω παραγραφής ! Να προσεχθεί ότι η παραγραφή της ποινής που δόθηκε με αναστολή, παρατείνεται ισόχρονα με τη διάρκεια της αναστολής, έτσι στο παραπάνω παράδειγμα, αν οι ποινές ήταν με 3ετή αναστολή, η παραγραφή συμπληρώνεται σε (10 + 3) 13 χρόνια.
