ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ Οι δημοφιλέστερες ειδικές κατηγορίες δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας είναι το βιομηχανικό σχέδιο και το υπόδειγμα χρησιμότητας. Με τον όρο βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα εννοούμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εξωτερική ορατής εικόνας ενός βιομηχανικού ή βιοτεχνικού προϊόντος, όπως, ενδεικτικά, η γραμμή, το περίγραμμα, το χρώμα, το σχήμα, η μορφή και τα υλικά του προϊόντος ή της διακόσμησής του. Πρόκειται δηλαδή για μία δισδιάστατη διάπλαση μορφής (σχέδιο) ή τρισδιάστατη διάπλαση μορφής (υπόδειγμα), η οποία λόγω του αισθητικού αποτελέσματος αποτελεί πνευματικό δημιούργημα. Με τον όρο «προϊόν» νοείται και η συσκευασία, η παρουσίαση, τα γραφικά σύμβολα, τα τυπογραφικά στοιχεία, τα συστατικά που προορίζονται για συναρμολόγηση σε ένα σύνθετο προϊόν κλπ. Δεν υπάρχει δικαίωμα σε βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα, όταν τα χαρακτηριστικά που έχει η μορφή του προϊόντος υπαγορεύονται αποκλειστικά από την τεχνική του λειτουργία. Πρόκειται επί της ουσίας για νέες επινοήσεις του ανθρωπίνου πνεύματος που αφορούν ένα ενσώματο κινητό αντικείμενο. Εν προκειμένω μιλάμε, όπως και στο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, για μία εφευρετική ιδέα, η οποία ομοίως δίνει λύση σε ένα υπαρκτό τεχνικό πρόβλημα. Ωστόσο εν προκειμένω το επινόημα δεν απαιτείται να εμπεριέχει υψηλή εφευρετική δραστηριότητα αλλά μπορεί να έχει χαμηλότερο εφευρετικό ύψος. Το εθνικό νομικό πλαίσιο για την προστασία των βιομηχανικών σχεδίων και υποδειγμάτων τους είναι ο νόμος 2417/1996 και το προεδρικό διάταγμα 259/1997. Προστασία βιομηχανικών σχεδίων Προστασία των βιομηχανικών σχεδίων και υποδειγμάτων Η προστασία των βιομηχανικών σχεδίων και υποδειγμάτων είναι ένα κράμα προστασίας βιομηχανικών και πνευματικών δικαιωμάτων[2]. Επίσης, προστατεύονται και κατά τις έννομες διατάξεις περί αθέμιτου ανταγωνισμού. Προϋπόθεση για την προστασία ενός βιομηχανικού σχεδίου ή υποδείγματος, είναι αυτό να είναι νέο και να έχει ατομικό χαρακτήρα: Νέο είναι ένα βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα, εάν μέχρι την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης για την καταχώρισή του, δεν έχει διατεθεί στο κοινό κανένα πανομοιότυπο με αυτό, δηλαδή κανένα που να διαφέρει προς αυτό μόνον ως προς επουσιώδεις λεπτομέρειες. Ένα βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα έχει ατομικό χαρακτήρα, εάν η όλη εντύπωση που προκαλεί στον ενημερωμένο χρήστη διαφέρει από εκείνη που προκαλείται στον ίδιο χρήστη από οποιοδήποτε άλλο βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα που έγινε προσιτό στο κοινό πριν την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης για την καταχώρισή του. Θεωρείται δε ότι έχει γίνει ένα σχέδιο ή υπόδειγμα προσιτό στο κοινό, εάν δημοσιεύτηκε μετά από καταχώριση, ή έχει εκτεθεί ή έχει κυκλοφορήσει στο εμπόριο, ή έχει γνωστοποιηθεί με άλλο τρόπο. Ο δικαιούχος ενός σχεδίου, που πληροί τις προϋποθέσεις της νομοθεσίας για να προστατεύεται, αποκτά το αποκλειστικό δικαίωμα να το χρησιμοποιεί στην Ελλάδα και να το εκμεταλλεύεται εμπορικά για όσο χρόνο βρίσκεται εν ισχύ, και να απαγορεύει σε οποιονδήποτε τρίτο τη χρήση του σχεδίου, χωρίς τη συγκατάθεσή του. Η χρήση περιλαμβάνει τουλάχιστον την κατασκευή, προσφορά, διάθεση στην αγορά, εισαγωγή, εξαγωγή και αποθήκευση κάθε προϊόντος στο οποίο έχει ενσωματωθεί ή εφαρμοστεί το σχέδιο, που προστατεύεται. Επίσης, ο δικαιούχος προστατεύεται και έναντι σχεδίων ή υποδειγμάτων, που προκαλούν στον χρήστη, όμοια εντύπωση με το σχέδιο του. Από την προστασία, εξαιρείται η ιδιωτική χρήση για μη εμπορικούς σκοπούς, πράξεις που γίνονται για πειραματικούς ή ερευνητικούς σκοπούς, και πράξεις αναπαραγωγής του σχεδίου για την παράθεση παραδειγμάτων ή στο πλαίσιο διδασκαλίας. Οι εξαιρέσεις ισχύουν εφόσον δεν αντίκεινται στα συναλλακτικά ήθη, δεν βλάπτουν αδικαιολόγητα τη συνήθη εκμετάλλευση του σχεδίου ή υποδείγματος και μνημονεύεται η πηγή. Το αντικείμενο του δικαιώματος είναι το σχέδιο, που ενσωματώνεται σε ένα προϊόν παρά το προϊόν καθαυτό. Δηλαδή η προστασία δεν επεκτείνεται στη χρήση και εκμετάλλευση ενός προϊόντος που έχει τα ίδια τεχνικά χαρακτηριστικά με το προϊόν, που ενσωματώνει το προστατευόμενο σχέδιο, εφόσον το πρώτα αναφερόμενο δεν ενσωματώνει το σχέδιο αυτό. Σχέδια μπορούν να ενσωματώνονται, σχεδόν σε κάθε προϊόν, από σοκολάτες έως κινητά τηλέφωνα, από υφάσματα έως αυτοκίνητα. Πότε δεν προστατεύεται ένα βιομηχανικό σχέδιο; Δεν παρέχεται προστασία σε ένα βιομηχανικό σχέδιο όταν:
- είναι αντίθετο στη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη
- τα χαρακτηριστικά της μορφής του προϊόντος στο οποίο ενσωματώνεται το σχέδιο ή υπόδειγμα υπαγορεύονται αποκλειστικά από την τεχνική του λειτουργία
- τα χαρακτηριστικά του προϊόντος πρέπει κατ΄ ανάγκη να αναπαραχθούν με την ακριβή μορφή και τις διαστάσεις τους για να είναι δυνατή η συναρμολόγηση ή η μηχανική σύνδεση με άλλο προϊόν
Καταχώρηση βιομηχανικών σχεδίων Διαδικασίες καταχώρησης βιομηχανικών σχεδίων και υποδειγμάτων Στην Ελλάδα ο οργανισμός, που έχει την αρμοδιότητα της καταχώρησης σχεδίων είναι ο Οργανισμός Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (Ο.Β.Ι.), που εκδίδει σχετικό «Πιστοποιητικό καταχώρησης βιομηχανικού σχεδίου και υποδείγματος». H καταχώρηση του σχεδίου και η χορήγηση του πιστοποιητικού γίνεται μετά την κατάθεση αίτησης στον οργανισμό. Η αίτηση περιλαμβάνει αφενός τα στοιχεία του καταθέτη και του δημιουργού του σχεδίου και αφετέρου τον προσδιορισμό του αντικειμένου ή των αντικειμένων στα οποία το σχέδιο ή το υπόδειγμα προορίζεται να ενσωματωθεί. Επίσης η αίτηση πρέπει απαραίτητα να περιλαμβάνει γραφική ή φωτογραφική παράσταση του σχεδίου, ενώ μπορεί ακόμα να περιέχει κατάλογο με τα προϊόντα στα οποία θα ενσωματωθεί ή επί των οποίων πρόκειται να εφαρμοσθεί το σχέδιο, και σύντομη περιγραφή, έως 100 λέξεις, των χαρακτηριστικών στοιχείων του σχεδίου. Η περιγραφή αναφέρεται στα στοιχεία που χαρακτηρίζουν το σχέδιο και δεν αφορά τεχνικές λεπτομέρειες που σχετίζονται με την λειτουργία του αντικειμένου στο οποίο ενσωματώνονται. Μία αίτηση μπορεί να περιλάβει έως και 50 σχέδια, εφόσον τα σχέδια πρόκειται να ενσωματωθούν σε προϊόντα, που ανήκουν όλα στην ίδια υποκατηγορία[1] ή στο ίδιο σύνολο ή την ίδια σύνθεση στοιχείων. Η καταχώρηση του σχεδίου και η χορήγηση του σχετικού πιστοποιητικού από τον Ο.Β.Ι. γίνεται μετά από την τυπική εξέταση της αίτησης και δεν εξαρτάται από την ικανοποίηση των ουσιαστικών προϋποθέσεων, για την εκχώρηση των δικαιωμάτων. Δηλαδή εφόσον η αίτηση πληροί τις απαιτούμενες τυπικές προϋποθέσεις, το πιστοποιητικό χορηγείται και ο κάτοχος του μπορεί να χρησιμοποιήσει το δικαιώματα του. Αν κάποιος τρίτος θεωρήσει, ότι το σχέδιο δεν ικανοποιεί τις ουσιαστικές προϋποθέσεις του νόμου, που απαιτείται να συντρέχουν για την προστασία του, μπορεί να προσφύγει στο αρμόδιο δικαστήριο, το οποίο θα εξετάσει τους ισχυρισμούς του. Το δικαστήριο θα αποφασίσει τελικά αν το πιστοποιητικό θα εξακολουθήσει να ισχύει ή αν θα ακυρωθεί, αναδρομικά από την ημερομηνία χορήγησης του. Εντός διαστήματος 4 μηνών από την κατάθεση της σχετικής αίτησης, ο ΟΒΙ εκδίδει πιστοποιητικό καταχώρησης του κατατεθέντος βιομηχανικού σχεδίου ή υποδείγματος. Η ευθύνη ότι πληρούνται οι δύο παραπάνω προϋποθέσεις, ανήκει στον καταθέτη. Ισχύς πιστοποιητικού καταχώρησης Διάρκεια ισχύος ενός πιστοποιητικού καταχώρησης βιομηχανικού σχεδίου ή υποδείγματος Η διάρκεια ισχύος του βιομηχανικού σχεδίου ή υποδείγματος είναι 5 έτη από την ημερομηνία κατάθεσης της σχετικής αίτησης στον ΟΒΙ, με δυνατότητα ανανέωσης ανά πενταετία, μέχρι τη συμπλήρωση 25 ετών. Αντίστοιχα η προστασία παύει με την παραίτηση του δικαιούχου από το σχετικό σχέδιο ή με την πάροδο του χρόνου ισχύος του σχεδίου ή υποδείγματος. Η ισχύς ενός πιστοποιητικού καταχώρησης βιομηχανικού σχεδίου ή υποδείγματος προϋποθέτει επίσης και την πληρωμή τελών ανανέωσης. Για τα πιστοποιητικά που χορηγεί ο Ο.Β.Ι. τα τέλη πληρώνονται ανά 5ετία από την ημερομηνία κατάθεσης της σχετικής αίτησης. Εκτός από τους εθνικά σχέδια, για τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να χορηγηθεί ένα πιστοποιητικό, που ισχύει ταυτόχρονα σε όλα τα κράτη της Ε.Ε. χωρίς να απαιτούνται διαδικασίες σε εθνικό επίπεδο. Το πιστοποιητικό αυτό χορηγείται από το Γραφείο Εναρμόνισης Εσωτερικής Αγοράς, που εδρεύει στο Alicante, μετά από ουσιαστική εξέταση της σχετικής αίτησης. Για τη διεθνή προστασία υπάρχει και η δυνατότητα χορήγησης διεθνούς πιστοποιητικού από τον WIPO, που ισχύει σε κράτη, μέλη της Συνθήκη της Χάγης, που αφορά τη διεθνή κατάθεση βιομηχανικών σχεδίων, και στην οποία το 2007 είχαν προσχωρήσει, 47 κράτη. Και το διεθνές πιστοποιητικό χορηγείται μετά από ουσιαστική εξέταση της σχετικής αίτησης. Πληροφορίες για τη κατάθεση και τη διαδικασία καταχώρησης βιομηχανικών σχεδίων και υποδειγμάτων από τον Ο.Β.Ι., και κοινοτικών ή διεθνών σχεδίων, μπορούν να ανασυρθούν από τις ιστοσελίδες:
- Για εθνικά σχέδια (Οργανισμός Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας):
http://www.obi.gr/online/images/stories/PDFS/odigies_sxedia06.pdf [4]
- Για κοινοτικά σχέδια (Γραφείο Εναρμόνισης Εσωτερικής Αγοράς -OAMI)
http://oami.europa.eu/en/design/default.htm [5]
- Για διεθνή σχέδια (Παγκόσμιος οργανισμός διανοητικής ιδιοκτησίας -WIPO)
http://www.wipo.int/designs/en/ [6] Για όλο το παραπάνω χρονικό διάστημα και αμέσως μετά την καταχώρηση, ο δικαιούχος έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να χρησιμοποιεί το βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα και να απαγορεύει σε οποιονδήποτε τρίτο τη χρήση του. Ιδίως δικαιούται να κατασκευάζει, να προσφέρει, να διαθέτει στην αγορά, να εισάγει να εξάγει και να χρησιμοποιεί το προϊόν στο οποίο έχει ενσωματωθεί ή εφαρμοστεί το σχέδιο ή το υπόδειγμα, ή να το αποθηκεύει. Δικαίωμα καταχώρησης βιομηχανικού σχεδίoυ Προϋποθέσεις απόκτησης του δικαιώματος καταχώρησης βιομηχανικού σχεδίου ή υποδείγματος Σύμφωνα με την ισχύουσα εθνική νομοθεσία, ένα σχέδιο προστατεύεται αν είναι νέο και έχει ατομικό χαρακτήρα. Ένα σχέδιο θεωρείται νέο εάν, μέχρι το χρόνο της κατάθεσης της αίτησης για καταχώρηση δεν έχει διατεθεί στο κοινό κανένα πανομοιότυπο σχέδιο, δηλαδή σχέδιο με χαρακτηριστικά που διαφέρουν μόνον ως προς επουσιώδεις λεπτομέρειες. Επίσης ένα σχέδιο θεωρείται ότι έχει ατομικό χαρακτήρα αν η όλη εντύπωση που προκαλεί στον ενημερωμένο χρήστη διαφέρει από εκείνη που προκαλείται στον ίδιο χρήστη από οποιοδήποτε άλλο σχέδιο το οποίο έχει καταστεί προσιτό στο κοινό, δηλαδή από οποιοδήποτε σχέδιο, που έχει δημοσιευθεί, εκτεθεί, κυκλοφορήσει ή γνωστοποιηθεί καθ’ οιονδήποτε τρόπο, πριν από την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης για καταχώρηση. Όμως σύμφωνα με κοινοτική νομοθετική ρύθμιση – Οδηγία 98/71/EC – σχέδιο που κυκλοφορεί έως ένα χρόνο πριν την κατάθεση της σχετική αίτησης δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον του σχεδίου της αίτησης, εφόσον κυκλοφόρησε από τον καταθέτη. Η περίοδος του ενός έτους, ονομάζεται περίοδος χάριτος – grace period. Δικαιούχοι Σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία, δικαίωμα καταχώρισης σχεδίου ή υποδείγματος έχει ο δημιουργός ή ο καθολικός ή ειδικός διάδοχός του. Αν δύο ή περισσότεροι δημιούργησαν ένα σχέδιο ή υπόδειγμα με κοινή δημιουργική προσπάθεια, εφόσον δεν υπάρχει διαφορετική συμφωνία, το δικαίωμα στο σχέδιο ή υπόδειγμα ανήκει σε όλους εξ αδιαιρέτου κατά ίσα μέρη. Κάθε συνδικαιούχος μπορεί να μεταβιβάζει ελεύθερα το μερίδιό του και να επιμελείται την προστασία του κοινού καταχωρημένου σχεδίου ή υποδείγματος. Στην περίπτωση, που δύο ή περισσότεροι δημιούργησαν ουσιωδώς όμοια σχέδια ή υποδείγματα ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο, το δικαίωμα ανήκει σ’ εκείνον που κατέθεσε πρώτος την αίτηση για καταχώριση σχεδίου ή υποδείγματος. Στην περίπτωση που το σχέδιο ή υπόδειγμα δημιουργήθηκε από εργαζόμενο εφαρμόζονται ανάλογα οι παράγραφοι 4, 5, 6 και 7, του άρθρου 6 του ν. 1733/1987 (ΦΕΚ, 171, Α’), δηλαδή των σχετικών διατάξεων, που διέπουν τις εφευρέσεις και που παρουσιάζονται εκτενώς στην επόμενη ενότητα. Πολλά από τα σχέδια που δημιουργούνται τα τελευταία χρόνια, είναι αποτέλεσμα χρήσης λογισμικού σε υπολογιστές, και το ερώτημα που ανακύπτει είναι, ποιος είναι ο δημιουργός του σχεδίου. Σύμφωνα με τη βρετανική νομοθεσία, στην περίπτωση αυτή, ο δημιουργός είναι αυτός που ανέλαβε τις απαραίτητες διαδικασίες για τη δημιουργία του σχεδίου, δηλαδή όποιος δημιούργησε το σχέδιο χρησιμοποιώντας το λογισμικό. Συμπερασματικά, προϋποθέσεις για να θεωρηθεί ένα επινόημα ως σχέδιο ή υπόδειγμα είναι να είναι νέο και να έχει ατομικό χαρακτήρα. Νέο είναι ένα επινόημα όταν μέχρι την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης για χορήγηση του πιστοποιητικού καταχώρισης σχεδίου ή υποδείγματος δεν έχει διατεθεί στο κοινό κάποιο πανομοιότυπο σχέδιο ή υπόδειγμα. Ατομικό χαρακτήρα έχει το σχέδιο ή υπόδειγμα, όταν η εντύπωση που προκαλεί στον ενημερωμένο χρήστη (τελικό αγοραστή) είναι διαφορετική από τα ήδη υπάρχοντα σχέδια ή υποδείγματα. Ο τίτλος προστασίας που χορηγείται στον δικαιούχο ενός βιομηχανικου σχεδίου ή υποδείγματος είναι το Πιστοποιητικό Καταχώρησης Σχεδίου ή Υποδείγματος. Δηλαδή ένα σχέδιο ή υπόδειγμα προστατεύεται εφόσον γίνει καταχώρισή του στον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας. Για την καταχώρησή του απαιτείται η κατάθεση σχετικής αίτησης στον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας. Η προστασία ενός βιομηχανικού σχεδίου ή υποδείγματος συνίσταται στο αποκλειστικό δικαίωμα που αποκτά ο δικαιούχος να το χρησιμοποιεί στην Ελλάδα και να το εκμεταλλεύεται εμπορικά για όσο χρόνο βρίσκεται εν ισχύ. Ο τελευταίος μπορεί να το κατασκευάζει, να το διαθέτει στη αγορά, να το εισάγει, να το εξάγει και κυρίως να απαγορεύει σε οποιονδήποτε τρίτο να το χρησιμοποιεί χωρίς τη συγκατάθεσή του. Η διάρκεια της προστασίας ενός σχεδίου ή υποδείγματος είναι μία πενταετία, η οποία εκκινεί από την ημερομηνία καταχώρησής του, δηλαδή την ημερομηνία κανονικής κατάθεσης της αίτησης στον ΟΒΙ. Ωστόσο μετά την πάροδο της πρώτης πενταετίας μπορεί να ανανεωθεί για άλλα πέντε (5) έτη με την καταβολή του αντίστοιχου τέλους ανανέωσης. Ανώτατο όριο ισχύος ενός βιομηχανικού σχεδίου είναι τα είκοσι πέντα (25) έτη. Αντίστοιχα η προστασία παύει με την παραίτηση του δικαιούχου από το σχετικό σχέδιο ή με την πάροδο του χρόνου ισχύος του σχεδίου ή υποδείγματος.